پنجابی اکھان

تعریف

اکھان کسے بولی وچ سیانی گل ہوندی اے جیہنوں سارے جان دے نیں تے اوہناں اوہنوں سنیا ہوندا اے۔ایہہ انساناں دا ورتیا ہویا کوئی کم ہوندا اے۔

ڈاکٹر شہباز ملک دی کتاب ‘ساڈے اکھان’

ڈاکٹر صاب لکھدے نیں۔

“اکھان اک اجیہی سچائی دا ناں اے جیہڑی انسان دی حیاتی وچ کسے خاص واقعے یاں عمل کسے مگروں سامنے آؤندی اے ایس واقعے دی ٹور تے عمل دی چال، سگوں انسانی تجربہ ٹھاٹھاں مار ریا ہوندا اے۔ نِگرّ سچائی دا ایہہ روپ لفظاں دے گھیرے وچ آکے اکھان کہاوت اکھوت یا کہنت اکھواندا اے”

اکھان دا ویروا

کسے اجیہی آکھی ہوئی گلّ نوں اکھان کہندے ہن جس دے تھوڑھے جہے شبداں وچّ جیون دا تتّ نچوڑ سمویا ہووے۔ اکھاناں دے شبداں وچّ سچ ہندا ہے جس نوں جھٹھلایا نہیں جا سکدا۔

اکھان دی بنتر

اکھان اینا چھوٹا ہندا ہے کہ چھیتی ہی یاد ہو جاندا ہے۔ اس دے ارتھاں وچّ سوادی چٹکھارا وی ہندا ہے، تد ہی لوک اپنی عامَ بول-چال وچّ اس دی سبھاوک ورتوں کردے ہن۔

وکھو وکھ قسماں دے اکھان

بُوہے تے آئی جنج تے ونہو کڑی دے کن

سُتے کتے نوں وٹا نہیں ماری دا

ساہ دا کوئی وساہ نہیں

پھل موسم دا گل ویلے دی

اِک ناں تے سوء سکھ

انھے دے پیر تھلے بٹیرا

انھا ونڈے ریوڑیاں تے مُڑ مُڑ دیوے آپنیاں نُوں

آپ چنگے جَگ چنگا

انھیاں اگے رونا

بال سب دے سانجھے ہوندے نے

بدو بدی دا سودا نئیں ہوندا

جھوٹھ دے پیر نہیں ہندے۔

ڈنڈا پیر ہے وگڑیاں تگڑیاں دا

صرفہ کر کے ستی، آٹا کھا گئی کتی

ہتھ نہ اپڑے، تھوہ کوڑی۔

اپنا ماریگا، تاں چھاویں سٹیگا

اپنی لسی نوں کوئی کھٹی نہیں کہندا

نالے چور، نالے چتر۔

خواجے دا گواہ ڈڈو۔

منہ وچّ رام رام، بغل وچّ چھری

بابا وارث شاہ دا اکھان

وارث شاہ نہ عادتاں جاندیاں نے، بھاویں کٹیئے پوریاں پوریاں جی۔

اکھاناں کیویں ودھ دے نیں؟

جنی کسے قوم دی عمر ودھدی جاندی ہے، اتنی اس دی سبھیتا اتے بولی وی وکاس کردی ہے۔ بولی دے وکاس نال وی اکھاناں دی گنتی جڑی ہوئی ہے کیونکہ جویں-جویں کسے قوم دا تجربہ ودھدا جاندا ہے تے اوویں اکھان وی ودھدے جاندے ہن۔

اکھاناں دی ورت

اکھان بول-چال وچّ عامَ ورتے جاندے ہن۔اکھان نوں لوکاں دی زبان تے چڑھدیاں کئی ورھے لگّ جاندے ہن۔ ایوں سمیں دے بیتن نال ایہناں وچّ بہت پکیائی آ جاندی ہے۔ جویں کئی پتھر پانی دے وہاء نال دریاواں وچّ رڑدے-رڑدے گول اتے ملائم ہو جاندے ہن، اویں ہی صدیاں دی ورتوں نال اکھان وی بھاشا اتے ارتھاں دے پکھوں چمکن لگدے ہن

مکدی گل

ایوں کیہا جا سکدا ہے کہ پنجابی اکھاناں وچّ جیون دی ساری شوخی اتے رنگت بھری ہوئی ہے۔