Saturday, May 23, 2020

ملتان دی وار

تعارف

ملتان کی وار درانی سلطنت کے وزیر اورسکھ سلطنت کے مابین ہوئی تھی ۔یہ افغان سکھ وار کا حصہ تھی۔ یہ درانی سلطنت کے وزیر اور سکھوں کی سلطنت کے درمیان ہوئی تھی۔ یہ مارچ 1818ء میں شروع جبکہ 2 جون 1818ء میں ختم ہویی تھی۔ یہ قلعہ ملتان پر لڑی گئی۔ اسکو محاصرہ ملتان کے نام سے بھی جانا جاتا ہے۔ اس میں سکھوں کو فتح حاصل ہوئی تھی۔

محاصرہ ملتان-پس منظر

درانی وزیر اٹک کی جنگ ہارنے کے بعد درانی وزیر فتح خان نے فارسی حکمران علی شاہ سے جنگ کی۔ جو کہ درانی صوبہ ہیرات پر قبضہ چاہتا تھا۔اسکا ساتھ اسکے بھائی دوست محمد خان اور بددیانت سکھ سردار جۓ سنگھ اتروالیہ نے ساتھ دیا تھا۔جب فتح ہوئی تو وزیر نے اپنے حاکم محمود شاہ کو اتارنے کی کوشش کی۔ دوست محمد خان کے ساتھیوں نے ملکہ کے ہیرے جواہرات چھین لیے۔ کامران درانی جو کہ حاکم کا بیٹا تھا۔ اس نے اس کو جواز بناتے ہوۓ فتح خان کو ہٹا دیا اور اسکو مارا پیٹا اور مار دیا۔ مگر فتح خان نے اپنے 21 بھائی اعلی عہدوں ہر فائز کروائے تھے۔ اس کے بعد اسکے بڑے بھائی اعظم خان جو کہ کشمیر کا گورنر تھا بارکزائی باغیوں اور ہنے درمیان تقسیم کر لیا۔ سکھوں نے ماضی میں ملتان پر بہت بار حملہ کیا تھا۔اور ملتان پر قبضہ کر لیا۔ اور سب سے بڑا حملہ 1810 میں کیا تھا۔ ماضی میں انہیں شکست ہوتی رہی۔ نواب مظفر خان سدوزئی بلوچ سے ملتان آزاد کروانے کے لئے مہاراجہ رنجیت سنگھ نے اپنی فوجوں کو بھیجا۔ نواب مظفر خان نے انکار کر دیا۔ گھمسان کی لڑائی ہوئی۔ نواب نے قلعہ میں محصور ہو گیا۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے اپنی مشہور توپ زمزمہ اور فوج بھیجی۔مظفر خان اپنے سات بیٹوں سمیت شہید ہو گیا۔

پس منظر

ستمبر، 1844 میں اپنے باپ کی  موت کے  بعد، دیوان مول راج کو ملتان کا گورنر بنایا گیا تھا۔ 1846 میں انگریزوں کےلاہور دربار پر قبضے کے بعد، لال سنگھ کی سازشوں کے سبب، اس کا معاملہ 25% بڑھا دیا گیا تھا۔  یہ بات 29 اکتوبر، 1846 کی ہمول راج ک عدالتی طاقتیں بھی گھٹا دی گئیں۔ اس کا نتیجہ یہ نکلا کہ وہ معاملہ نہ دینے والوں کے خلاف کوئی ایکشن نہیں لے سکتا تھا۔ بالآخر، تنگ آ کر اس نے دسمبر، 1847 میں استعفٰی دے دی.ریڈرک کری لاہور میں نیا ریزیڈینٹ بن کے آ گیا تھا۔ اس نے کاہن سنگھ مان کو ملتان کا نیا صوبیدار مقرر کر دیا اور وینس ایگنیو کو اس کا سیاسی صلاح کار اور لیفٹینینٹ ایاڈرسن کو اس کا اسسٹینٹ بنا دیا. چارج لینے کے بعد جب کاہن سنگھ اور  دونوں انگریز باہر نکل رہے تھے ایک فوجی افسر گودڑ سنگھ مذہبی نے ایاڈرسن اور ایگنیو پر حملہ کر کے ان دونوں کو  قتل کر دیا سکھ فوجوں میں انگریزوں کی طرف سے  پنجاب پر قبضہ، رانی جنداں کی بے عزتی اور قید، سکھ جرنیلوں اور افسروں کے اختیارات  چھیننا، غداروں کو عہدے اور پزیرائی بخشنا جیسی  خبریں پہنچتی رہتی تھین اور وہ اندر ہی اندر غصے میں بھرے بیٹھے تھے ۔ دیوان مول راج کی جگہ کاہن سنگھ مان،اور وہ بھی دو دو انگریز افسروں کی نگرانی میں، لایا جانا اس وقتی ایکشن کی وجہ بنا۔

وار

ایڈورڈز نےملتان پر حملہ کر دیا.پہلے تو چھوٹی موٹی جھڑپیں ہوئیں پر 18 جون، 1848 کو ایک بڑی لڑائی ہوئی جس میں ایڈورڈزکوفتح  حاصل ہوئی آخری لڑائی یکم جولائی کے دن ہوئی جس میں دیوان مول راج کا ہاتھی مارا گیااوراس کے ساتھ  ہی اس کی موت کی افواہ بھی پھیل گئی۔ اس کی وجہ سے اس کے ساتھیوں کے حوصلے پست ہوگئےس نے اپنے آپ کو قلعے میں بند کر لیا۔ انگریزی فوجوں نے قلعے کو ساری اطراف سے گھیر لیا۔ یہ محاصرہ چار ہفتے جاری رہا۔ دیوان مول راج، کابل سے امیر دوست محمد خان دی مدد کی آس بھی رکھ رہا تھا۔ پر نہ تو کابل سےاورنہ  ہی اٹاری والوں سے کوئی مدد پہنچ سکی۔ 17 دسمبر، 1848 کو انگریز فوجوں نے قلعے پر ایک زبردست حملہ کیا اور اندر داخل ہو گئیں۔ آخر کار  مول راج نے ہتھیار پھینک دئے۔ دیوان مول راج پرقتل، جنگ کرنے اور غداری کا مقدمہ چلا کے اس کو موت کی سزا سنائی گئی (جو گورنر جنرل نے عمر قید میں بدل دی)۔ جنوری، 1850 تک اسکولاہور قلعہ میں رکھ کے بعد میں فورٹ ولیئمز (کلکتہ) بھیج دیا گیا۔ پر خراب صحتَ کی بنا پر  اس کو بنارس لے آیا گیا اور کھانےمیں ہلکی زہر دے کے اس کو موت کے منہ میں دھکیل دیا گیا۔

نتیجہ

دیوان مول راج  کے بارے لارڈ ڈلہوزی کا خیال تھا کہ مول راج کے پاس  بغاوت کی قیادت کرنے کے واسطے نہ تو ہمت تھی نہ ہی خواہش۔ یہ تو ایڈوارڈیز کی زیادتیاں تھیں جس نے سکھوں کے قومی جذبات اس کے حق میں کر دیے تھے۔ 

Wednesday, May 20, 2020

CSS Notes PDF

CSS Notes PDF

Introduction of Islam | Prophets And Messengers In Islam | Id | Free 30-day Trial | Scribd

Islamic Studies Notes

 

Islamic Studies Notes Table of ContentI.

 

Introduction of Islam. 

 

Concept of Islam................................................................

 

5  Difference between Deen and Religion. .........................

 

32  Islamic Beliefs & its Impact on Individual & Society and the Fundamental of Islam...

Saturday, May 16, 2020

پنجابی غزل

استقیات

عربی دا لفظ ایہہ

لغوی معنی

زنانیاں نال گل بات کرنا۔

غزل ناں دا پچھوکڑ

عرب وچ غزل ناں دا اک شاعر ہویا۔ جیہڑا عشقیہ شاعری ای کردا سی۔ ایس وجہ تو غزل اوہدے ناں توں جانی جان لگی۔ پر ایہ کوئی ایڈی مستند روایت نئیں۔ کیوں جہ ہور کتے حوالہ نئیں ملدا۔

فارسی وچ غزل ہرن نوں کئیندے نیں۔ ایس کر کے استاداں ایدا ناں صنف نازک واسطے ورتیا ایے۔

بولیاں

پنجابی، اردو، فارسی، پنجابی غزل کوئی خاص مقبولیت نیئں حاصل کر سکی جیڑہی لوک قصیاں نوں حاصل ہوئی ایہ۔

موضوعاتی کھلار

عشق، محبت، پیار

شاعری

حکیم ناصر

حفیظ تائب

عبدالحمید

محمودہ شمیم

اقبال راہی

مکدی گل

غزل عربی توں نکلی، تے فارسی زبان وچ جوان ہویئ۔ تے فر برصغیر دیاں بولیاں وچ آن رلی ایہ۔


باراں ماہ

باراں ماہ دا پچھوکڑ

ایدی تریخ پنجاب وچ ہزار ورھے توں وی زیادہ پرانی ایہ۔ تے پنجاب وچ عام لوک حساب کتاب وچ اینے نئی پیندے۔ تے حساب کتاب لئی چار رتاں گن دے سن۔ گرمی، پالا، برسات تے بسنت۔ ہاں لوکاں نوں ہر مہینے چڑھن دا گیان ہوندا ایہ۔ تے ایناں مہینیاں دی شاعری نوں بارہ ماہ دا ناں دتا گیا ایہہ۔ پنجاب وچ سب توں پرانا بارہ ماہ لکھیا 1117-18 فارسی وچ مسعود شاعر دا ملداایہ۔ مسعود ، محمود غزنوی دے پوتے، ابراہیم (لہور دے گورنر) دے دربار وچ شاعر سن۔

پنجابی وچ باراں ماہ دا مڈھ

باراں ماہ دا مڈھ فارسی زبان توں ہویا ایہ۔ تے ایدھے موڈھی شاعر مسعود سن۔ جیڑھے بادشاہ دے دربار وچ قصیدے پڑھدے سن۔ ماں بولی وچ ہن تک دی تحقیق دے مطابق سب تو پرانی باراں ماہ بابا گرو نانک دی ایہ۔

پنجابی دے باراں مہینیاں دے ناں

  1. بساکھ
  2. جیٹھ
  3. ہاڑھ
  4. سوݨ
  5. بھادوں
  6. اسو
  7. کتہ
  8. مگھر
  9. پوہ
  10. ماگھ
  11. پھگݨ
  12. چیت

باراں ماہ دے مشور پنجابی لکھاری

بابا گرنانک، بابا فرید، گورو دیو ارجن، علی حیدر، ہاشم شاہ، برخوردار، ہرنام سنگھ شان

باراں ماہ دی شاعری

چڑھدے چیتر باغ بہاراں، رسیا رنگ سوہا گلزاراں

لیاں دلبر پکڑ مہاراں، کر کر منتاں عرض گزاراں

باراں ماہ دا موضوعاتی کھلار

  1. عشقیہ
  2. نصیحت آموز
  3. واقعاتی
  4. پھٹکل

باراں ماہ دا پئلا شرعاتی مہینہ تے بنتر

جیڑھا اکبر بادشاہ نے شروع کیتا سی۔ اوہ فصلی سال توں شروع ہوندا ایہ۔ تے ایسے ڈھانچے نوں اگے رکھ کے باراں ماں لکھے گئے۔

کجھ شاعراں عربی تے انگریزی مہینے وی ورتے

رحیم یار

نعت

مکدی گل

باراں ماہ پنجابی شاعری دی اجیہی صنف ایہ خنہیں پنجاب دے ساراے سال دے وکھو وکھ لوکائی رنگاں دی شوخیاں نوی شاعری وچ رچایا ایہے۔


سی حرفی

استقیات

عربی زبان دا شبد لفظ ایہ۔

معنی

تیہہ حرفاں آلی۔

اصطلاحی معنی

پنجابی وچ اس دا مطلب ایہ کہ سی حرفی نظم چار چار مصرعیاں دا بند لکھیا جاندا ایہ۔ تے بند دے آخری مصرعے وچ شاعف اپنا ناں لکھدا ایہ۔

مثال

علی حیدر دیاں سی حرفیاں، سلطان باہو دیاں سی حرفیاں، مولوی نور احمد چشتی دی سی حرفی۔ فضل شاہ دی سی حرفی،

بولیاں

سندھی تے پنجابی دی اہم صنف ایہ۔

بنتر

ایہ کوئی چھوٹی جئی نظم نئیں سگوں چھوٹیاں چھوٹیاں نظماں دا مجموعہ ہوندی اے۔

موضوعاتی کھلار

عشق، حمد، نعت، تصوف، معرفت

پچھوکڑ

پنجابی شاعری دی طرح سی حرفی دا مڈھ وی بابا گرو نانک نے بنھیا۔ اس دے شعر آدھی گرنتھ وچ ملدے نیں۔

شاعری

سلطان العارفین دی سی حرفی

سید حیدر ملتانی

بلھے شاہ

رحیم شاہ

مکدی گل

سی حرفی پنجابی دی قدیم صنفاں وچوں اک ایہ جیدھے وچ مذہب تے عشق دا رنگ نمایاں ایہے۔


مرثیہ

مرثیہ دی استقیات

مرثیہ عربی زبان دا شبد اے۔ تے رثا تو نکلیا اے۔

مرثیہ دے معنی

اے شبد رثا تو نکلیا تے ایدا مطلب اے مرن آلے دی تعریف وچ کلام آکھیا جاندا ایہ۔

بقول احتشام حسین مرثیہ کسے مذہبی تے روحانی شخصیت واسطے آکھے جاندے نیں۔

مرثیہ دا موضوعاتی کھلار

ایہدا موضوع وی نعت دی طرح مذہبی ایہ۔ ایدھے وچ کربلا دے دل ہلا دین آلے واقعات پڑھے تے لخے جاندے نیں۔

مرثیہ دیاں قسماں

مرثیہ دیاں تن قسماں نیں۔

  1. پہلی قسم وچ بادشاہ لیئ آکھے گئے مرثیے نیں۔ تے اینوں قصیدہ وی آکھیا جاندا اے۔
  2. دوجے اوہ جیڑے خاص لوکاں لئی آکھے جاندے نیں۔ جیوں مرثیہ داغ، مرثیہ غالب
  3. تیجے مرثیہ دکھاں نوں بیان کرن لئی آکھے جاندے نیں۔ جیوں کربلا دے مرثیے۔

مرثیے دا پچھوکڑ

ایدی تریخ ڈھیر پرانی ایہہ۔ ایندھا مڈھ کربلا دے ظلم تے جبر تو پیا ایہہ۔ ایدھی تریخ 713ء تو لبدی ایہہ۔

مرثیہ دا ویروا

ایہہ عام صنف ایہ۔ تے لمی نظماں دے روپ وچ ہوندی ایہ۔

شاعری

ظلم دے پرچار تے مرثیہ

زینب مائی دی دوہائی

ایک یزیدی فوجی دی سنگدلی

حسین علیہ سلام دی تعریف وچ مرثیہ

مکدی گل۔

مرثیہ پنجابی شاعری دی اجیہی صنف ایہہ جیڑھی ظالم دے ظلم تے جبر، لوکاں دے دلاں دیاں ہاواں نوں تے تریخ دیاں عظیم ہستیاں جنہاں قربانیں دتیاں اوناں دیاں تعریفاں نوں شاعری دی شکل وچ پیش کرن دا وچار ایہہ

Tuesday, May 12, 2020

پنجابی اکھان

تعریف

اکھان کسے بولی وچ سیانی گل ہوندی اے جیہنوں سارے جان دے نیں تے اوہناں اوہنوں سنیا ہوندا اے۔ایہہ انساناں دا ورتیا ہویا کوئی کم ہوندا اے۔

ڈاکٹر شہباز ملک دی کتاب ‘ساڈے اکھان’

ڈاکٹر صاب لکھدے نیں۔

“اکھان اک اجیہی سچائی دا ناں اے جیہڑی انسان دی حیاتی وچ کسے خاص واقعے یاں عمل کسے مگروں سامنے آؤندی اے ایس واقعے دی ٹور تے عمل دی چال، سگوں انسانی تجربہ ٹھاٹھاں مار ریا ہوندا اے۔ نِگرّ سچائی دا ایہہ روپ لفظاں دے گھیرے وچ آکے اکھان کہاوت اکھوت یا کہنت اکھواندا اے”

اکھان دا ویروا

کسے اجیہی آکھی ہوئی گلّ نوں اکھان کہندے ہن جس دے تھوڑھے جہے شبداں وچّ جیون دا تتّ نچوڑ سمویا ہووے۔ اکھاناں دے شبداں وچّ سچ ہندا ہے جس نوں جھٹھلایا نہیں جا سکدا۔

اکھان دی بنتر

اکھان اینا چھوٹا ہندا ہے کہ چھیتی ہی یاد ہو جاندا ہے۔ اس دے ارتھاں وچّ سوادی چٹکھارا وی ہندا ہے، تد ہی لوک اپنی عامَ بول-چال وچّ اس دی سبھاوک ورتوں کردے ہن۔

وکھو وکھ قسماں دے اکھان

بُوہے تے آئی جنج تے ونہو کڑی دے کن

سُتے کتے نوں وٹا نہیں ماری دا

ساہ دا کوئی وساہ نہیں

پھل موسم دا گل ویلے دی

اِک ناں تے سوء سکھ

انھے دے پیر تھلے بٹیرا

انھا ونڈے ریوڑیاں تے مُڑ مُڑ دیوے آپنیاں نُوں

آپ چنگے جَگ چنگا

انھیاں اگے رونا

بال سب دے سانجھے ہوندے نے

بدو بدی دا سودا نئیں ہوندا

جھوٹھ دے پیر نہیں ہندے۔

ڈنڈا پیر ہے وگڑیاں تگڑیاں دا

صرفہ کر کے ستی، آٹا کھا گئی کتی

ہتھ نہ اپڑے، تھوہ کوڑی۔

اپنا ماریگا، تاں چھاویں سٹیگا

اپنی لسی نوں کوئی کھٹی نہیں کہندا

نالے چور، نالے چتر۔

خواجے دا گواہ ڈڈو۔

منہ وچّ رام رام، بغل وچّ چھری

بابا وارث شاہ دا اکھان

وارث شاہ نہ عادتاں جاندیاں نے، بھاویں کٹیئے پوریاں پوریاں جی۔

اکھاناں کیویں ودھ دے نیں؟

جنی کسے قوم دی عمر ودھدی جاندی ہے، اتنی اس دی سبھیتا اتے بولی وی وکاس کردی ہے۔ بولی دے وکاس نال وی اکھاناں دی گنتی جڑی ہوئی ہے کیونکہ جویں-جویں کسے قوم دا تجربہ ودھدا جاندا ہے تے اوویں اکھان وی ودھدے جاندے ہن۔

اکھاناں دی ورت

اکھان بول-چال وچّ عامَ ورتے جاندے ہن۔اکھان نوں لوکاں دی زبان تے چڑھدیاں کئی ورھے لگّ جاندے ہن۔ ایوں سمیں دے بیتن نال ایہناں وچّ بہت پکیائی آ جاندی ہے۔ جویں کئی پتھر پانی دے وہاء نال دریاواں وچّ رڑدے-رڑدے گول اتے ملائم ہو جاندے ہن، اویں ہی صدیاں دی ورتوں نال اکھان وی بھاشا اتے ارتھاں دے پکھوں چمکن لگدے ہن

مکدی گل

ایوں کیہا جا سکدا ہے کہ پنجابی اکھاناں وچّ جیون دی ساری شوخی اتے رنگت بھری ہوئی ہے۔ 


لوک گیت

تعارف

لوک گیت لوکاں دیاں سچیاں چاواں تے ریجاں بارے دسدے نیں۔ پنجاب دے لوک گیتاں وچ پنجاب دا پورا روپ اگھڑ کے سامنے آوندا اے۔ ایہہ لوک گیت علاقے دے وچ بولیاں جان والیاں بولیاں وچ گائے جاندے نیں۔

لوک گیتاں دا پچھوکڑ/ تریخ

پنجابی لوک گیت دا مڈھ وی اوناں ای پرانا اے، جناں ماں بولی دا۔ جد ماں نے پئلی فیری اپنے لال نوں لوری سنائی ہونی اے تے ایہ ہی لوک گیتاں دی مڈھ اے۔ ہڑپا، موہن جو ڈیرو تو ٹیکسلا دیاں ہزاراں ورھے پرانیاں تہذیباں وچوں لوک گیتاں دے آثار وی ملدے نیں۔ اوہ لوک علم، ادب تے سنگیت دی ٹیسی اتے پجے ہوئے سن۔

لوک گیت دا موضوعاتی کھلار

لوک گیت جمن توں لے کے مرن تائیں ہر موضوع تے لب دے نیں۔

لکھاری

ایہناں گیتاں دا کوئی لکھاری نہیں ہندا، ایہہ گیت وَرھیاں توں لوکاں دے دلاں وچ محفوظ ہندے ہےتے آن والیاں نَسلاں ایہناں وچ ضرورتاں مطابق تبدیلیاں کردیاں ریہندیاں ہن۔

لوک گیت دیاں صنفاں

لوریاں، ماہیا، بولیاں، ڈھولے، جگنی، جھوک، شادی ویاہ دے گیت، چھلا، تھال تے ککلی پنجاب دے سر کڈھویں لوک گیت نیں۔

لوری

اَلّڑ بَلّڑ   باوے  دا      باوا   کَنک   لِیاوے گا  
باوی  بِہ  کے چَھٹے گی     ماں پُونیاں وَٹّے گی
باوی مَن پکاوے گی          باوا بیٹھا کھاوے  گا       
کاکا کِھڑ کِھڑ ہسّے گا

ویاہ دے گیت

بابل ساڈا چڑیاں دا چمبا وے،
بابل اساں اڈ وے جانا
ساڈی لمی اڈاری وے،
بابل کہڑے دیس جانا

ماہیے

جگنی

ایہہ مزاحیہ لوک گیتاں وچ آوندا اے۔

بھنگڑا

اِہ جوانی چار دیہاڑے جاندی کسے نہ ڈٹھی 
اُوہ گئی جوانی۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ گئی۔۔۔۔۔۔۔۔۔ اُوہ گئی

مہندی

مہندی لاون آیاں تینوں بھیٔ٘ناں تے بھرجائیاں
کُجھ چاچیاں تایاں کُجھ اَپنیاں تے پَرایاں
تینوں مہندی لاون آیاں

چھلا

چَھلا مَہاڑا کس گھڑیا 
مَہاڑی انگلی کریندی پیڑ

ککلی

ککلی کلیر دی نی ککلی کلیر دی
چھلاں پئی ماردی جوانی جٹی ہیر دی
ککلی کلیر دی نی ککلی کلیر دی

چڑھدی جوانی نال چڑھ گیا بھا (قیمت) نی
نویں نویں جوبناں دے نویں نویں چا نی
جندڑی نہ رول دیویں کسے دلگیر دی
ککلی کلیر دی نی ککلی کلیر دی

کِکلی   کلیر   دی      پَگ میرے وِیر دی 
دوپٹہ میرے بھائی دا        پِھٹّے  مُن٘ھ   جوائی  دا

ککلی کلیر دی
پینٹ میرے ویر دی
شرٹ بھا بشیر دی
تے ٹائی چاچے نزیر دی
کوٹ وڈے بھائی دا
لنڈے توں لیائی دا
فٹ شٹ کرا کے 
دھوبی توں توائی دا
سینٹ شینٹ لائی دا
شوق نال پائی دا
بس دو سو روپے وچ
بابو بن جائی دا
فٹے موں مہنگائی دا

بھٹو دے جوائی دا۔

بولیاں

امب کولے املی،انار کولے دانہ،
عقل ہووے وے،بھاوے رنگ ہووے کالا

اماں نی اماں،
اے کہ کیتا نی اماں،
دھی مدھری جوائی تیرا لماں نی اماں،
دھی مدھری ………،

باہریں برسیں کھٹّن گیا تے کھٹ کے لیایا فیتہ
نی عشقے نے ڈنگ ماریا کُڑی سَپ دا بہانہ کیتا

نیلی  گھوڑی   وے   وکیلا   تیری 
جے  پہلی  پیشی  یار  چھُٹ  جائے

لوک گیتاں وچ اسلامی رنگ۔